Ένα τραγικό συμβάν μπορεί να αφήσει σε αυτόν που τo έζησε συναισθηματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις που συχνά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνος του. Γεγονότα που συμβαίνουν απροσδόκητα και είναι άμεσα απειλητικά για τη ζωή των θυμάτων, συχνά οδηγούν σε μη αναστρέψιμες συνέπειες. Έτσι, ένα άτομο πέφτει σε μια ασυνήθιστη κατάσταση, στην οποία κάθε αντίδραση του είναι φυσιολογική.

 

Κατά τη διάρκεια του συμβάν ή και μετά, τα θύματα καταστροφής ή των παρευρισκομένων μπορεί να εμφανίσουν συμπεριφορές που είναι διαμετρικά αντίθετες. Μερικοί άνθρωποι αντιδρούν με πανικό (υπερδραστηριότητα και αποπροσανατολισμό) και άλλοι με απάθεια (έλλειψη οποιασδήποτε δραστηριότητας και αίσθημα ευθύνης). Σε γενικές γραμμές, το πιο σοβαρό σε μια τραγωδια είναι ότι στα θύματα και στους συγγενείς τους θα υπάρχει μόνιμο ίχνος στο ψυχισμό τους.

 

Ο πανικός, καθώς και η απάθεια, συνήθως εξαφανίζονται μέσα σε λίγες ώρες μετά το τραγικό συμβάν. Είναι δυνατόν να συμβεί προσωρινός αποπροσανατολισμός, ενοχή, ναυτία, έμετος, αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της πίεσης του αίματος, εφίδρωση, αίσθημα ασφυξίας (δύσπνοια), «κόμπος» στο λαιμό ή το στομάχι, τα οποία οφείλονται στο στρες.

 

Έξι έως δώδεκα ώρες μετά το συμβάν, αρχίζουν να εντείνονται οι ψυχολογικές εκδηλώσεις. Ολοένα και περισσότερο γίνεται συντριπτική η ενοχή – ένας άνθρωπος μπορεί να αρχίσει να σκέφτεται ότι είχε την ευκαιρία να αποτρέψει το κακό ή τη μείωση των ζημιών από αυτό. Πολλά απο τα θύματα αισθάνονται ένοχοι για τα δεινά των άλλων και προτιμούν να «ανταλλάξουν τις θέσεις τους» μαζί τους. Μπορεί να υπάρχουν διαταραχές στην αντίληψη του χρόνου – είναι δύσκολο να αναπαραχθούν χρονολογικά γεγονότα των τελευταίων ωρών. Ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα ή σημαντικά πιο αργά από το συνηθισμένο. Εδώ, συμβαίνει συνήθως μια συναισθηματική συστροφή. Οι άνθρωποι που ανταποκρίθηκαν αρχικά υπερ-συναισθηματικά αισθάνονται “εξουθενωμένοι” ενώ οι ανθρώποι που στην αρχή ήταν απωθητικοί στο περιστατικό αισθάνονται μια συναρπαστική θύελλα συναισθημάτων που δεν μπορούν να ελέγξουν. Μερικές φορές εμφανίζουν ασυντόνιστες ενέργειες και κινήσεις, ασυνέπεια και χάος στη σκέψη, προσωρινή απώλεια της όρασης, παθητικότητα, ζάλη και άλλα.

 

Καθώς ο χρόνος περνά από το περιστατικό, η ένταση αυτών των καταστάσεων μειώνεται φαινομενικά, αλλά στην πραγματικότητα δεσμεύει την προσωπικότητα και αλλάζει τη συμπεριφορά του θύματος. Εάν δεν αναζητηθεί εξειδικευμένη ψυχολογική βοήθεια, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ανάπτυξης διαταραχής μετατραυματικού στρές.

Τα συμπτώματά του μπορούν να εμφανιστούν από 2 ημέρες έως 6 μήνες μετά το συμβάν εκφράζονται με:

•  Αίσθημα ενοχής.
•  Αυτοαπομόνωση – σκόπιμη και εσκεμμένη αποφυγή επαφών με άλλους ανθρώπους.
•  Συναισθηματική αστάθεια – επιθετική συμπεριφορά, ταχείες μεταβολές της διάθεσης, πολλές φορές χωρίς εξωτερική αιτία.
•  Διαταραχή ύπνου – δυσκολία στον ύπνο, σύντομο και ελαφρύ ύπνο, συχνές εφιάλτες που σχετίζονται με το τραγικό συμβάν.
•  Διαταραχές διατροφής – απώλεια όρεξης ή υψηλή όρεξη ή και οι δύο καταστάσεις εναλλάσσονται με την πάροδο του χρόνου.
•  Παρηγορητικές μνήμες που εισβάλλουν και καλύπτουν ολόκληρη τη συνείδηση, ανεξάρτητα από τη θέληση, και έχουν σχέση με το συμβάν.
•  Προβλήματα στη συγκέντρωση – μειώνεται σημαντικά η ικανότητα να δώσει προσοχή σε αυτό που του λένε.
•  Διαταραχές ομιλίας – συχνά τραύλισμα ή ανικανότητα να “βρουν” μια λέξη. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν το θύμα πρέπει να μιλήσει για το συμβάν.
•  Παλινδρόμηση – τα θύματα συμπεριφέρονται κατά τρόπο σύμφωνο με μικρότερη ηλικία (συχνά οι έφηβοι αρχίζουν να συμπεριφέρονται σαν παιδιά).
•  Στους μαθητές, η απόδοση στο σχολείο είναι μειωμένη.
•  Μερικά παιδιά δέχονται τις φαντασιώσεις τους ως πραγματικότητα, προσπαθώντας να προσαρμόσουν στα νέα δεδομένα.
•  Πλήρης αλλαγή συμπεριφοράς που οδηγεί σε αλλαγή στις οικογενειακές σχέσεις.

Δώρα Παναγιώτου

Κλινική Ψυχολόγος