“Μυστήριο οδύνης ο θάνατος, που μπροστά του καταλαβαίνουμε ότι τίποτα δεν καταλαβαίνουμε. Γιατί ο θάνατος είναι κάτι που, ώς έννοια, θα διαφεύγει πάντα απο εμάς. Ίσως γιατί παραμένει πάντα αυτό το μυστήριο και ο οριακός φόβος απέναντι του.…” Cl.Olievenstein
Κάποια στιγμή όλοι θα βρεθούμε στην δύσκολη θέση να χάσουμε κάποιο δικό μας αγαπημένο πρόσωπο και αυτό είναι ο μεγαλύτερος φόβος σχεδόν όλων των ανθρώπων. Απο μικρή ηλικία μόνο στη σκέψη ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο κλονίζεται η πνευματική και συναισθηματική μας ισορροπία.
Το πώς θα επεξεργαστεί ο κάθε άνθρωπος την διαδικασία της απώλειας εξαρτάται απο πολλούς παράγοντες. Ο Φρόυντ πίστευε ότι οι πρόωρες ανεπίλυτες απώλειες είναι πολύ πιθανό να κάνουν το άτομο να μην μπορεί να αντιμετωπίσει τις απώλειες στην ενήλικη ζωή. Επίσης, εξαρτάται απο το πόσο ευάλωτος είναι ο χαρακτήρας του ατόμου, τί είδους σχέση είχαν μεταξύ τους, η ηλικία του αποθανόντα, τα αίτια θανάτου, εάν είχαν άλυτα συναισθηματικά προβλήματα μεταξύ τους κ.α.
Η διαδικασία του πένθους, παίζει κυρίαρχο ρόλο σε κάποια απώλεια. Μέσα απο αυτή τη διαδικασία το άτομο αποδέχεται πιο εύκολα την απώλεια και προσαρμόζεται πιο γρήγορα στο περιβάλλον. Το πένθος είναι φυσιολογικό μέρος της ζωής, που στο πέρασμα του αφήνει αρνητικά συναισθήματα όπως: λύπη, θυμό, παράπονο, οργη, απελπισία, κατάθλιψη,…. βιώνοντας τα ο καθένας με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Συνήθως, τα αισθήματα αυτά μειώνονται με την πάροδο του χρόνου και με την κατάλληλη υποστήριξη.
Μέσα απο τη διαδικασία του πένθους, γίνεται μια επεξεργασία η οποία εξελίσσεται με την αρχική άρνηση της οδυνηρής πραγματικότητας και ολοκληρώνεται με την προοδευτική αποδοχή της, δηλαδή την αποδοχή των αλλαγών στο εσωτερικό του Εγώ. Σε σημαντικές στιγμές όμως, που αφορούν τη κοινή ζωή με τον νεκρό μπορεί να αναβιώσει ξανά την πληγή της απώλειας.
Σε μιά τέτοια δύσκολη στιγμή, όπως αυτή της απώλειας είναι πολύ σημαντικό η οικογένεια και οι στενοί φίλοι του οικογενειακού κύκλου να πενθήσουν, να κλάψουν και να παρηγορηθούν, για να μπορέσουν να μοιραστούν μεταξύ τους το πόνο και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα τους. Μέσα απο αυτη τη διαδικασία αποδέχονται το γεγονός της απώλειας και “αφήνουν το αγαπημένο πρόσωπο να φύγει”, σαν μέρος αποχερετισμού.
Στα παλαιά χρόνια οι συγγενείς ήταν διαθέσιμοι να «ξενυχτήσουν» τον νεκρό στο σπίτι του το τελευταίο βράδυ πρίν την ταφή μοιρολογώντας τον. Σήμερα, αυτό σπάνια γίνεται, αν και είναι πολύ σημαντική διαδικασία. Ο νεκρός, πλέον αφήνεται στο νεκροθάλαμο του νοσοκομείο, για να οδηγηθεί κατευθείαν στο νεκροταφείο με αποτέλεσμα τα αγαπημένα πρόσωπα να μήν τον θρηνήσουν όπως θα έπρεπε.
Πίσω απο αυτή την αδυναμία του ανθρώπου, να αποδεχτεί τον θάνατο και να μιλήσει ανοιχτά γι’αυτόν, βρίσκεται η αδυναμία να πενθήσει τους νεκρούς του και η ανικανότητα του να επεξεργαστεί το ψυχικό τραύμα της απώλειας και να το επουλώσει. Και όταν δεν αντέχει τον ψυχικό πόνο προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον ναρκώσει. Ακόμη και στις πιο κορυφαίες στιγμές του αποχαιρετισμού του νεκρού, κατά την τελετή της ταφής, οι πενθούντες παρεβρίσκονται συνήθως με ναρκωμένες τις αισθήσεις απο τα ηρεμιστικά με αποτέλεσμα να μπλοκάρουν ακόμη περισσότερο την διαδικασία του πένθους, τη στιγμή ακριβώς που θα έπρεπε να αρχίσει.
Στην περίπτωση που το πένθος δεν ολοκληρώνεται, τότε ο θάνατος αγκυστρώνεται μέσα στον ζωντανό, ο οποίος προσπαθεί να διατηρήσει τον νεκρό σε μια κρυπτή στο εσωτερικό του Εγώ. Έτσι, μέσα σ’αυτόν βρίσκεται συχνά, κλεισμένος ένας αγαπημένος νεκρός που δεν μπόρεσε να πενθήσει. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος να διατηρήσει αυτη την αγάπη που δεν θέλει να εγκαταλείψει με κανένα τίμημα…σάν ένα φάντασμα που στοιχειώνει την ζωή του και το κουβαλά μεσα στη ψυχή του, με αποτέλεσμα η πληγή του τραύματος να μένει ανοιχτή και το άτομο να πέσει σε μελαγχολία και θλίψη.
Είναι πολύ σημαντικό η διαδιασία του πένθους να ολοκληρωθεί και να αποτελέσει μια εργασία αποδόμησης και αναδόμησης του ψυχισμού. Όπως αναφέρει η Μέλανι Κλάιν -η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, που είχαμε επενδύσει συναισθηματικά, συνεπάγεται ουσιαστηκά και στην απώλεια ενός μέρους του εαυτού μας. Επομένως, η αποκατάσταση της εσωτερικής ψυχικής μας ισοροπίας, που έχει διαταραχθεί λόγω του θανάτου, επιβάλλει να γίνουν αλλαγές. Επιβάλλει με άλλα λόγια την μεταμόρφωση μας.
Η ολοκλήρωση του πένθους, οδηγεί στην αλλαγή, υποχρεώνοντας το άτομο να αναζητήσει και να βρεί το νόημα που έχει για τον ίδιο η συγκεκριμένη απώλεια όσο και η μετέπειτα ζωή του. Είναι μία διαδικασία που πρέπει να επιτελεστεί για να επεξεργαστεί το άτομο εκ νέου σε καινούριες βάσεις, το νόημα της ζωής του.
*Το κείμενο περιέχει αναφορές απο το βιβλίο «Το αδύνατο πένθος και η κρυπτή» της Κατερίνα Μάτσα, ψυχίατρος
Δώρα Παναγιώτου – Κλινική Ψυχολόγος