Η βία κατά των παιδιών είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει σε κάθε χώρα ανεξάρτητα από την κοινωνική κατάσταση του παιδιού ή της οικογένειας. Τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται απο κάθε μορφή βίας – σωματική ή ψυχολογική, τραυματισμού ή κακοποίησης, παραμέλησης ή αμελούς μεταχείρισης, κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης και σεξουαλικής κακοποίησης.

  Τις περισσότερες  φορές τα παιδιά πέφτουν θύματα βίας, απο άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος και σε μεγάλο βαθμό απο γονείς ή ανθρώπους που βρίσκονται κοντά στα παιδιά και έχουν τακτική και απεριόριστη πρόσβαση σε αυτά. Συχνά, τα παιδιά πέφτουν θύματα βίας στο σχολείο από άλλα παιδιά ή ακόμη και απο δασκάλους.

 

Ποια είναι τα είδη βίας;

• Σωματική κακοποίηση Είναι συνέπεια της εφαρμογής των υπερ-αυστηρών μέτρων για την πειθαρχία ή σωματική τιμωρία. Περιλαμβάνει οποιαδήποτε σωματική επίθεση εναντίον του παιδιού από γονέα ή άλλο ενήλικα -χτύπημα, κλοτσιές, τσίμπημα, κάψιμο, δάγκωμα, πνιγμό και άλλες επιθετικές στάσεις κατά του παιδιού προκαλώντας του πόνο και αφήνωντας του σημάδια, μώλωπες, κατάγματα με αποτέλεσμα το παιδί να ζεί με διαρκή φόβο. Στήν ομάδα της σωματικής βίας υπάρχουν ακραίες μορφές γονικού ελέγχου και χρήση σωματικής βίας, προκειμένου να υπάρχει «πειθαρχία» στο παιδί και έχει ως αποτέλεσμα να του προκαλέσει πόνο και δυσφορία. Οι πιο συχνές χρησιμοποιούμενες μορφές σωματικής βίας, προκειμένου να πειθαρχήσει το παιδί είναι με το χέρι ή με ξένα αντικείμενα.
• Ψυχική και συναισθηματική κακοποίηση Θεωρείται η συστηματική λεκτική βία που έχει ώς στόχο να μειώσει το παιδί -κριτική, ταπείνωση, λέξεις ντροπής, εκφοβισμό, γελοιοποίηση στο παιδί. Δεν αφήνει ορατά σημάδια άρα δεν εντοπίζεται εύκολα όμως, προκαλεί στο παιδί φόβο, άγχος και μόνιμη δυσαρέσκεια για τη συμπεριφορά του, όπως και μια αίσθηση ανικανότητας. Η ομάδα της συναισθηματικής βίας περιλαμβάνει επίσης περιπτώσεις όπου οι γονείς δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν φροντίδα στο παιδί, ούτε να παρέχουν υποστήριξη και σωστή ανάπτυξη. Η στάση απέναντι στο παιδί είναι τέτοια, που παρεμποδίζεται η ικανότητά του να αναπτύξει το πλήρες δυναμικό του. Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας θεωρούνται επίσης θύματα ψυχικής και συναισθηματικής κακοποίησης.
• Σεξουαλική κακοποίηση  Θεωρείται η εμπλοκή ενός παιδιού σε σεξουαλικές δραστηριότητες, για τις οποίες δεν καταλαβαίνει πλήρως και για τις οποίες δεν υπάρχει δυνατότητα να συναινέσει στο να συμμετάσχει λόγω της ανωριμότητας και το νεαρό της ηλικίας του. Η σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται η συμμετοχή ενός ενήλικα με ένα παιδί, ο οποίος έρχεται σε επαφή με τα γεννητικά όργανα του παιδιού, ψηλαφίζει σε αυτές τις περιοχές, φιλά το παιδί με σεξουαλικό τρόπο, χρησιμοποιεί ακατάλληλα τη γλώσσα του ή ενθαρρύνει ένα παιδί σε σεξουαλική επαφή και παιχνίδια σεξουαλικού χαρακτήρα ή ακόμη η δημιουργία πορνογραφικού υλικού. Η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση των παιδιών, καλύπτει μια σειρά εγκλημάτων, όπως σεξουαλικές σχέσεις με παιδιά,  παιδική πορνεία, παιδική πορνογραφία. Οι γάμοι παιδιών επίσης πληρούν τις προϋποθέσεις για σεξουαλική κακοποίηση, διότι, το παιδί δεν έχει ακόμη φτάσει σε σωματική, πνευματική και συναισθηματική ωριμότητα και ως εκ τούτου δεν έχει τη δυνατότητα να εκφράσει πλήρως και σαφώς τη συναίνεση του στο γάμο.
• Παραμέληση Οποιαδήποτε πράξη ή και παράλειψη, η οποία στερεί στο παιδί τις βασικές του ανάγκες -υγεία, περίθαλψη, εκπαίδευση, συναισθηματική φροντίδα, διατροφή κ.α. Το παιδί έχει ανάγκη απο εξασφάλιση ενός σπιτιού με τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, που δεν φέρουν σε κίνδυνο την υγεία, τη ζωή και την ανάπτυξη του. Η έλλειψη γονικής μέριμνας και υπεύθυνης επίβλεψης στο παιδί συνοδεύεται επίσης από αμέλεια και θεωρείται ως παραμέληση.
• Παρενόχληση (ή μπόουλινγκ) και cyberbullying Αφορά εκφοβισμό, ο οποίος μπορεί να προέρχεται απο το σχολείο, μεταξύ συνομήλικων ή και με εμπλοκή άλλου ενήλικου προσώπου. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο εκφοβισμός γίνεται μέσω άλλων τεχνολογιών επικοινωνίας, όπως -μέσω διαδικτύου, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηνύματα chat, βίντεο και άλλων μέσων επικοινωνίας. Τα θύματα του εκφοβισμού, ειδικά όταν γίνεται επανειλημμένα, περνούν απο μια εξαιρετικά τραυματική φάση, γίνονται στόχος απειλών και επιθετικών ενεργειών που προωθούν πράξεις βίας. Αποτέλεσμα είναι να νιώθουν αβοήθητοι, πόνο, θυμό, φόβο, απομόνωση, ντροπή και πολλές φορές εκδηλώνουν αυτοκτονικές τάσεις ή φτάνουν μέχρι και σε αυτοκτονία «για λύτρωση».
• Διακίνηση και εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας  Περιλαμβάνει οργανωμένες εγκληματικές δραστηριότητες, που στόχο έχουν το κέρδος μέσω εμποριού σεξουαλικής εργασίας, καθώς και υποκίνηση σε επαιτεία, κλοπές και άλλες παράνομες πράξεις που βλάπτουν τη ζωή, την υγεία και την αξιοπρέπεια των παιδιών, όπως και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.

 

Συνέπειες βίας:

  Η βία έχει πολλές αρνητικές συνέπειες για το παιδί-θύμα οι οποίες εξαρτώνται (α)από το είδος της βίας, (β)την έκταση και τη διάρκεια της και (γ)τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού – η ηλικία του, η νοητική του κατανόηση πρός τη πράξη, η σχέση που έχει με τον δράστη της βίας, αν το παιδί έχει υποβληθεί σε ένα συνδυασμό διαφόρων τύπων βίας, αν το παιδί έχει αποκαλύψει την πράξη της βίας σε κάποιον και αν το παιδί υποστηρίχθηκε επαρκώς μετά τη βία που υπέστη.

  Τα παιδιά συχνά πέφτουν θύματα μόνο μίας μορφής βίας, εάν όμως οι μορφές βίας εις βάρος ενός παιδιού, είναι περισσότερες από μία, οδηγούν σε πιο βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για το παιδί.

   Οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της βίας μπορούν γενικά να ταξινομηθούν ως εξής:

•  Σοβαρή σωματική βλάβη
•  Συναισθηματικό τραύμα
• Απώλεια όρεξης
•  Αλλαγές στον ύπνο
•  Προβλήματα στη προσοχή και τη συγκέντρωση
•  Μειωμένη συμμετοχή και επιτυχία στο σχολείο
•  Αποξένωση από φίλους και οικογένεια
•  Σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα
•  Επιθετικότητα
•  Αλλαγή στη συμπεριφορά
•  Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη

  Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της βίας είναι:

•  Σωματικές αναπηρίες
•  Νοητικές αναπηρίες
•  Συναισθηματική αναπηρία
•  Κατάχρηση ουσιών
•  Σεξουαλική δυσλειτουργία
•  Προβλήματα που σχετίζονται με την αναπαραγωγική υγεία
•  Εγκληματική συμπεριφορά
•  Επικίνδυνη συμπεριφορά
•  Διαταραχές του ύπνου και διατροφικές διαταραχές
•  Απόπειρες αυτοκτονίας

Πώς μπορεί να αναγνωρίσει τη βία;

  Η βία είναι δύσκολα αναγνωρίσιμη για δύο λόγους – ο πρώτος σχετίζεται με το γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά γίνονται θύμα της ενδοοικογενειακής βίας και απο άνθρωπους με τους οποίους το παιδί αισθάνεται συναισθηματική στοργή και αγάπη. Αυτό επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ετοιμότητα του παιδιού να μοιραστεί τη βία με άλλους. Η δεύτερη ομάδα των παραγόντων που επηρεάζουν την αναγνώριση της βίας έχουν τις ρίζες τους στη δική μας στάση ως κοινωνία.

  Σύμφωνα με δημοσκόπηση που έγινε, περίπου το 40% των γονέων ενέκρινε τη χρήση της σωματικής τιμωρίας ως μέθοδος εκπαίδευσης. Μια άλλη ομάδα ανθρώπων θεωρεί ότι η κακοποίηση κατά των παιδιών είναι πρόβλημα των φτωχών οικογενειών και για τους λόγους αυτούς δεν το αντιλαμβάνονται ως δικό τους πρόβλημα και ως εκ τούτου δεν έχουν αρκετή ευαισθησία επί του θέματος. Αλλά τα γεγονότα σαφώς και διαψεύδουν την άποψη αυτή και αποδεικνύουν ότι η βία υπάρχει σε όλα τα έθνη, κοινωνίες και θρησκευτικές ομάδες, ανεξάρτητα από το μορφωτικό επίπεδο και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας.

 

Συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάσουν τα παιδιά – θύματα:

•  Κακώσεις, για τις οποίες δεν υπάρχει καμία εξήγηση ή η εξήγηση είναι ανεπαρκής και δεν συνάδει με το είδος της βλάβης, όπως αν οι τραυματισμοί είναι σε σχήμα αντικειμένων ή εγκαύματα από τσιγάρο. Επίσης, μώλωπες ή άλλες βλάβες πάνω στα βρέφη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, διότι το βρέφος δεν μπορεί να προκαλέσει κακό στον εαυτό του. Τραύματα στο κεφλαλι και αιμορραγία στο μάτι του βρέφους, μπορεί να είναι σύμπτωματα του «συνδρόμου της ανατάραξης του μωρού». Όταν είναι πλέον αργά αναζητούν ιατρική βοήθεια για το παιδί, έτσι θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποψίες σχετικά με την προέλευση των τραυμάτων.
•   Η αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού. Όταν το παιδί φαίνεται φοβισμένο ή αγχωμένο χωρίς προφανή λόγο, ή η συμπεριφορά του είναι ασυνήθιστη και διαφορετική, όπως -καταθλιπτική ή επιθετική στάση, ενώ μέχρι πρόσφατα το παιδί ήταν χαρούμενο και φιλικό, τότε η αλλαγή αυτή μπορεί να οφείλεται στο ότι το παιδί σας είναι θύμα βίας.
•  Παλινδρόμηση στη συμπεριφορά. Συχνά τα θύματα παιδικής βίας, επιστρέφουν σε συμπεριφορές που έχουν ήδη ξεπεράσει ή δεν είναι τυπικές για την ηλικία τους. Μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να είναι, όταν το παιδί αρχίσει και πάλι να πιπιλάει τα δάχτυλα του, έχει βραδυνή ενούρηση ενώ ήδη είχε μάθει να το ελέγχει, φοβάται στο σκοτάδι, και μερικές φορές αρνούνται να μιλήσουν ενώ ήδη έχουν αναπτύξει την ικανότητα να μιλούν.
•  Φοβούνται να πάνε σπίτι. Συχνά τα θύματα της παιδικής κακοποίησης μπορεί να δείχνουν ανήσυχία όταν φεύγουν από το νηπιαγωγείο ή το σχολείο.
•  Αλλαγή στον ύπνο του παιδιού, μπορεί επίσης να σχετίζεται με τα συμπτώματα βίας. Τα παιδιά
  θύματα βίας συχνά, έχουν εφιάλτες και δυσκολεύονται ή φοβούνται να κοιμηθούν. Μπορεί να φαίνονται ασυνήθιστα κουρασμένοι και να κοιμούνται στο σχολείο.
•  Απώλεια συγκέντρωσης και ενδιαφέρον για το σχολείο, επίσης μπορεί να σχετίζεται με συμπτώματα βίας. Μερικά παιδιά θύματα, συχνά απουσιάζουν από το σχολείο λόγω του γεγονότος ότι έχουν ορατά σημάδια βίας και οι γονείς προσπαθούν να τα αποκρύψουν.
•  Τα παραμελημένα παιδιά φαίνονται βρώμικα και ντυμένα ακατάλληλα για την ηλικία και την εποχή τους.
•  Τυπικό για τους εφήβους που πέφτουν θύματα βίας είναι η επικίνδυνη συμπεριφορά που μπορεί να συνδέεται με τη χρήση ή/και διακίνηση ναρκωτικών και αλκοόλ.

 

Που να απευθυνθείτε για βοήθεια;

  Αν υποψιάζεστε ότι ένα παιδί είναι θύμα βίας, είναι θέμα ηθικής και ευθύνης όλων να το αναφέρετε στις αρμόδιες υπηρεσίες που έχουν ως στόχο την προστασία του παιδιού. Κάθε πολίτης έχει υποχρέωση να βοηθήσει το παιδί και να συμβάλει στο να σταματήσει η όποιασδήποτε μορφή κακοποίησης και παρενόχλησης. Τα παιδιά πρέπει να λάβουν επαρκή υποστήριξη από ειδικούς για να ξεκινήσει η διαδικασία ανάκαμψης από το τραύμα που υπέστησαν.

Δώρα Παναγιώτου – Κλινική Ψυχολόγος