Ο αυτισμός, χαρακτηρίζεται ως μια σοβαρή νεύρο-ψυχολογική διαταραχή, που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Leo Kaner το 1943. Παράλληλα, ο Hans Asperger περιέγραψε μία ηπιότερη μορφή αυτισμού, η οποία είναι πλέον γνωστή ως σύνδρομο Άσπεργκερ.
Όλο το φάσμα των αυτιστικών διαταραχών, χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην επικοινωνία, στην κοινωνική αλληλεπίδραση και απο επαναλαμβανόμενες στερεότυπες συμπεριφορές.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο αυτισμός, υπάρχει από την γέννηση του παιδιού και τα συμπτώματα εκδηλώνονται απο τα δύο- τρία πρώτα χρόνια της ζωής του, όπου και μπορεί να διαρκέσει για μια ζωή. Τα αγόρια επηρεάζονται 3 εώς 4 φορές περισσότερο απο τα κορίτσια.
Η κοινωνική νόηση των ατόμων με αυτισμό
μπορεί να είναι δυσλειτουργική. Δεν καταλαβαίνουν οτι οι άλλοι έχουν τις δικές τους σκέψεις, σχέδια και προοπτικές γι’αυτό και τους είναι δύσκολο να καταλάβουν τις προσδοκίες, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των άλλων.
Ο αυτισμός επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τη συμπεριφορά του ατόμου. Περίπου το 40% των παιδιών με αυτισμό έχουν δείκτη νοημοσύνης κάτω από 50-55 (μέτρια, σοβαρή και βαριά νοητική υστέρηση), το 30% έχουν δείκτη νοημοσύνης μεταξύ 50 και 70 (ήπια νοητική υστέρηση) και μόνο το 30% έχουν φυσιολογική νοημοσύνη.
Τα παιδιά με αυτισμό, φαίνεται να ζουν στο δικό τους κόσμο, δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον για τους συνομηλίκους τους και γενικά για φιλίες. Επίσης, έχουν προβλήματα ομιλίας (η ομιλία τους δεν είναι κατανοητή στους άλλους). Μερικά παιδιά ωστόσο έδειξαν αυξημένες ικανότητες σε ορισμένα σημεία όπως -έχουν καλή μνήμη, είναι καλοί με τις μαθηματικές πράξεις, μαθαίνουν γρήγορα να παίζουν μουσικά όργανα, χειρίζονται ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Το 1943, ο Leo Kanner βάση των παρατηρήσεων της έρευνας του, που έγινε σε έντεκα παιδιά, επισημαίνει μια σειρά κοινών χαρακτηριστικών που είναι παρών σε όλα τα παιδιά. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι:
- μοναξιά (αυτο-απομόνωση),
- φοβία – καταθλιπτική επιθυμία για διατήρηση ρουτίνας,
- καλή μνήμη,
- επαναλαμβανόμενοι ήχοι ή/και κινήσεις,
- υπερευαισθησία στα ερεθίσματα,
- δυσκολία να λειτουργούν σε αυθόρμητες δραστηριότητες/έλλειψη δημιουργικότητας και φαντασίας,
- γνωστικές ικανότητες,
- ανάγκη για ομοιομορφία.
Ο Hans Asperger, επίσης χρησιμοποίησε τον όρο «αυτισμός» για να περιγράψει τα κύρια χαρακτηριστικά της δυσλειτουργίας. Η λέξη είναι ελληνικής προέλευσης, και βγαίνει απο τη λέξη «εαυτός», με την έννοια ότι τα άτομα αυτά είναι κλεισμένα στον εαυτό τους. Και οι δύο έχουν λάβει τον όρο απο την ψυχιατρική. Ο όρος αυτός είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από τον ψυχίατρο Bleuler (1908) για να περιγράψει την απώλεια της επαφής του ατόμου με τον έξω κόσμο και την κοινωνική απόσυρση σε ασθενείς με σχιζοφρένεια.
Κύρια χαρακτηριστικά του αυτισμού:
- Διαταραχές στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις – σε κανένα απο τα αυτιστικά παιδιά δεν αρέσει να δείχνει την αγάπη του προς τους γονείς του, δεν χαμογελάει και δεν τεντώνει το χέρι όταν κάποιος θέλει να τους το πάρει. Στη σχολική ηλικία μπορεί να μην αποσύρεται εντελώς, αλλα υπάρχει αδυναμία στο να κάνουν φίλους ή να εκφράσουν συμπάθεια.
- Διαταραχές στην ομιλία και την γλώσσα – είναι επίσης ένα από τα βασικά κριτήρια για τη διάγνωση του αυτισμού. Συνήθως υπάρχουν ανωμαλίες στη γλώσσα ή/και καθυστερούν να μιλήσουν. Η ομιλία είναι ακατανόητη για τους άλλους και δεν υπάρχει έκφραση στο πρόσωπο ή χειρονομίες. Υπάρχει επανάληψη των φράσεων, ηχολαλία και συνήθως μιλούν στο τρίτο πρόσωπο.
- Στερεοτυπική συμπεριφορά – επαναλαμβάνει σταθερά και μονότονα τις ίδιες κινήσεις – γυρίζει δεξια αριστερα, κινείται μπρός πίσω. Συχνά παίρνει άψυχα αντικείμενα και τα βάζει σε σειρά ή το ένα πάνο στο άλλο κ.α. Δύσκολα θα δεχτεί αλλαγή στις καθημερινές του ασχολίες. Η διάθεση του είναι ασταθή και μπορεί να είναι υπερκινητικό. Κοινό πρόβλημα είναι η επιθετικότητα και τα ξεσπάσματα.
Στο ICD-10 (ταξινόμηση διαταραχών) επισημαίνεται μια σειρά μη ειδικών διαταραχών όπως: φόβος/φοβίες, διαταραχές του ύπνου και της διατροφής, εκρήξεις θυμού, συχνούς αυτοτραυματισμούς (δαγκώνει τα χέρια) – ειδικά όταν συνδυάζεται με νοητική υστέρηση.
Στα κριτήρια για την διάγνωση αυτισμού, είναι απαραίτητη η παρουσία έξι ή περισσότερων συμπτωμάτων. Πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο από την κατηγορία 1, και τουλάχιστον ένα από τις κατηγορίες 2 και 3 των παρακάτω σημείων:
- Διαταραχή στη ποιότητα των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, που αποδεικνύεται με τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα:
1.1. μη λεκτική συμπεριφορά, όπως η αδυναμία επαφής με τα μάτια, έκφρασης του προσώπου, στάση του σώματος, χειρονομίες
1.2. αποτυχία στη δημιουργία σχέσεων με συνομηλίκους, σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξης
1.3. έλλειψη αυθόρμητης έκφρασης, δεν μοιράζονται επιτυχία, χαρά και επιτεύγματα με άλλους ανθρώπους
1.4. έλλειψη κοινωνικής και συναισθηματικής αμοιβαιότητας.
- Διαταραχές στην επικοινωνία, που εκδηλώνοται με τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα:
2.1. καθυστέρηση ή ολική έλλειψη στην ομιλία
2.2. δεν υπάρχει η ικανότητα να αρχίσει ή να διατηρήσει συνομιλία
2.3. στερεότυπη και επαναληπτική χρήση της γλώσσας/ομιλίας
2.4. έλλειψη αυθόρμητου παιχνιδιού με παίξιμο ρόλων ή κοινωνική μίμηση, ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης
- Επαναλαμβανόμενες, στερεοτυπικές μορφές συμπεριφοράς, που εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα:
3.1. έντονη απασχόληση με στερεότυπα και περιορισμένα μοτίβα ενδιαφέροντος που είναι μη φυσιολογικά είτε σε ένταση είτε σε συγκέντρωση
3.2. άκαμπτη εμμονή σε συγκεκριμένες, μη λειτουργικές συνήθειες ή τελετουργίες ρουτίνας
3.3 Η παρουσία των στερεοτύπων και η επανάληψη ορισμένων κινήσεων, (π.χ. στρίβουν τα χέρια ή τα δάχτυλα, κινήσεις ολόκληρου του σώματος δεξια-αριστερά, μπρός-πίσω κ.α.)
3.4. επίμονη απασχόληση με μέρη αντικειμένων
Αιτίες προέλευσης
Οι λόγοι προέλευσης δεν είναι καθόλου κατανοητοί, παρ’όλα αυτά οι επιστήμονες αποκλείουν κατηγορηματικά το ψυχολογικό παράγοντα. Μερικές απο τις έρευνες, αποδεικνύουν ότι σε οικογένειες όπου υπάρχουν περιπτώσεις αυτισμού, υπάρχει κίνδυνος και οι ίδιοι να κάνουν παιδιά με αυτισμό.
Ισχυρή προσοχή έχει δοθεί σε γενετικούς παράγοντες. Συνολικά, πολλοί επιστήμονες υπερασπίζονται την ιδέα ότι ο αυτισμός είναι μια γενετική διαταραχή, ένας αριθμός γονιδίων που παρουσιάζουν ανωμαλίες και επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου και στον τρόπο που επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα μεταξύ τους. Ωστόσο, ακόμη δεν είναι σαφές ποιοί ακριβώς παράγοντες πυροδοτούν τη δράση αυτών των γονιδίων.
Πιο πρόσφατες επιστημονικές ερευνες, επισημαίνουν πως οι τοξικές χημικές ουσίες στον αέρα, στο νερό και στις τροφές αποτελούν κίνδυνο για την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών, ακόμη και όταν αυτά βρίσκονται στην κοιλιά της μητέρας τους. Παρά τις πολλαπλές έρευνες και απόψεις, τίποτα ακόμη δεν είναι σίγουρο για τις αιτίες προέλευσης του.
Θεραπεία
Δεδομένου ότι δεν υπάρχει θεραπεία για τον αυτισμό, τα συμπτώματα μπορούν να βελτιωθούν με:
- Εκπαίδευση, ειδική αγωγή και κυρίως κατά την προσχολική ηλικία που λαμβάνεται για τα ειδικά προβλήματα του παιδιού
- Λογοθεραπεία
- Συμπεριφοριστική θεραπεία – ο στόχος της θεραπείας είναι να ενισχύσει τη «σωστή» συμπεριφορά και να μειώσει την ανάρμοστη, όπως εσκεμμένο τραυματισμό.
- Φάρμακα – δεν υπάρχει ένα φάρμακο που να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά όλα τα συμπτώματα. Μερικά φάρμακα όπως, Mellaril, Risperdal, Zyprexa, μπορεί να έχουν θετικό αντίκτυπο σε ορισμένα συμπτώματα, όπως επιθετικότητα και ευερεθιστότητα. Δυστυχώς όμως τα φάρμακα αυτά έχουν παρενέργειες. Αντικαταθλιπτικά όπως, το Prozac και Anafranil, μπορεί να είναι αποτελεσματικά για την κατάθλιψη και την ψυχαναγκαστική συμπεριφορά.
Μερικοί ανθρώποι πιστεύουν ότι οι αλλαγές στη διατροφή, βότανα και άλλα συμπληρωματικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά με αυτισμό. Οι ειδικοί μελετούν αυτές τις θεραπείες, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες. Μερικές από αυτές τις θεραπείες μπορεί να είναι επικίνδυνες και να προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες, γι’άυτό πριν τα εφαρμόσετε πρέπει να συμβουλευτείτε ένα γιατρό.
Η διδασκαλία, υποστήριξη και εκπαίδευση των γονέων στις δεξιότητες και την τροποποίηση της συμπεριφοράς, μπορεί επίσης να βελτιώσει τη λειτουργία του παιδιού.
Δώρα Παναγιώτου
Κλινική Ψυχολόγος