Η θεωρία της «ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης» κατά το Φρόυντ, αποτελείται από το πέρασμα της λίμπιτο σε ορισμένα σημεία ικανοποίησης (ερωτογενείς ζώνες) κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας.  Τα στάδια αυτά είναι- το στοματικό (πρωτοβάθμια ερωτογενής ζώνη είναι το στόμα),το πρωκτικό (κύρια ερωτογενής ζώνη γίνεται ο πρωκτός) και το φαλλικό (τα γεννητικά όργανα γίνονται η κύρια ερωτογενής ζώνη). Αν το παιδί περάσει σωστά μέσα από κάθε μια από τις φάσεις, αποτελεί μια «ισχυρή προσωπικότητα», αλλιώς εμφανίζονται οι λεγόμενες «καθηλώσεις» που επηρεάζουν τη συμπεριφορά σε μεταγενέστερο στάδιο.

 

• Στοματικό στάδιο(0 – 18 μηνών)

Η ικανοποίηση του παιδιού βιώνεται μέσω του στόματος, των χειλιών και της γλώσσας. Αργότερα όταν το παιδί βγάλει τα πρώτα του δοντάκια εντίνεται η σαδιστική/επιθετική συμπεριφορά (που σχετίζεται με το δάγκωμα, μάσημα, το φτύσιμο και το κλάμα). Ο μεγαλύτερος φόβος των παιδιών αυτής της ηλικίας είναι η απώλεια αντικειμένου (μαστός). Στόχος κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι να δημιουργηθεί μια αξιόπιστη και φορτωμένη με εμπιστοσύνη σχέση μεταξύ του μωρού με το άτομο που το τροφοδοτεί και το φροντίζει. Το θέμα είναι ο γονιός να δώσει επαρκή έκφραση στις ανάγκες του παιδιού και την απαιτούμενη ικανοποίηση χωρίς υπερβολές ή ακραία αμφιθυμία ως αποτέλεσμα προς τις σαδιστικές/επιθετικές επιθυμίες του. Η υπερβολική ικανοποίηση μέσω στόματος ή σοβαρά μέτρα στέρησης μπορεί να οδηγήσουν στο μέλλον σε λιβιδινική καθήλωση και το άτομο να αναπτύξει γνωρίσματα υπερβολικής αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας, ναρκισσισμού, άτομα με υπερβολικές απαιτήσεις και εξαρτημένες προσωπικότητες που θέλουν να τρέφονται συνεχώς απο τους άλλους. Μερικές φορές μπορεί να δίνουν, αλλά με μια ισχυρή προσδοκία ότι θα λάβουν αντάλλαγμα. Επίσης, η στοματική καθήλωση εκδηλωνεται με εθισμούς, εξάρτηση στο κάπνισμα, στο φαγητό, στο μάσημα τσίχλας κ.α. 

• Πρωκτικό στάδιο(1.5 – 3 ετών)  

Η ικανοποίηση του παιδιού επικεντρώνεται στην περιοχή του πρωκτού. Το στάδιο αυτό αποτελεί απόλαυση των μικρών παιδιών στον έλεγχο του εντέρου και τον σφιγκτήρων τους (ενούρηση, εγκόπρηση). Η αποβολή των περιττωμάτων φέρνει ανακούφιση από την ένταση και ευχαρίστηση από τον ερεθισμό των βλεννογόνων μεμβρανών στη συγκεκριμένη περιοχή. Οι γονείς πρέπει να ενισχύσουν το παιδί να λέει πότε θέλει να πάει τουαλέτα. Η μάθηση της τουαλέτας οδηγεί σε μια αίσθηση ολοκλήρωσης και ανεξαρτησίας. Σε αυτό το στάδιο το παιδί βρίσκεται σε σύγκρουση μεταξύ της ικανοποίηση της κένωσης και τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου για κατακράτηση. Όταν σε αυτό το στάδιο οι γονείς είναι αδιάφοροι για τη διαδικασία, γίνεται υπερβολική κένωση, κάτι το οποίο οδηγεί στην ανάπτυξη καταστροφικής, ανοργάνωτης και βρόμικης προσωπικότητας με ελάχιστο αυτοέλεγχο. Όταν οι γονείς χρησιμοποιούν την τιμωρία και δημιουργούν αισθήματα ενοχής και ντροπής ή γελοιοποιούν το παιδί, είναι πολύ πιθανό να υπάρξει υπερβολική κατακράτηση, κάτι το οποίο θα οδηγήσει το άτομο να αναπτυχθεί σε μια εξαιρετικά οργανωμένη προσωπικότητα, να είναι τσιγκούνης, πεισματάρης και τελειομανής με βασανιστική αναζήτηση για την τάξη και την καθαριότητα. Όταν οι γονείς είναι υπερβολικά απαιτητικοί και αυστηροί μπορεί το παιδί να αναπτύξει καταναγκαστική συμπεριφορά.

• Φαλλικό στάδιο ή οιδηπόδειο σύμπλεγμα (3 – 6 ετών)

Το παιδί αρχίζει να νιώθει ικανοποίηση από τα σεξουαλικά του όργανα. Αρχίζει να ανακαλύπτει διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και να δείχνει ενδιαφέρον για την ανατομία του. Πρίν απο το φαλλικό στάδιο τα παιδιά αισθάνονται συναισθηματικά δεμένα με τη μητέρα τους, αλλά σε αυτό το στάδιο θα αναπτύξουν αμφίθυμη στάση προς το γονιό του ίδιου φύλου – μίσος, ζήλια, φόβο και αντιπαλότητα ενώ στο γονιό του αντίθετου φύλου δείχνουν μια ισχυρή προσκόλληση. Τα αγόρια φοβούνται ότι θα τιμωρηθούν –ευνουχιστούν από τον πατέρα τους λόγω της μυστικής αγάπης προς τη μητέρα τους (γι’αυτό το λόγω πρέπει να αποφεύγονται σχόλια τύπου «θα σου κόψω το πέος σου»). Για να αποφύγουν τη σύγκρουση τα αγόρια, καταστέλλουν την αγάπη τους απο τη μητέρα και ταυτίζονται ασυνείδητα πρώτα με τη συμπεριφορά του πατέρα και αργότερα στην υιοθέτηση των αξιών του. Η ταύτιση οδηγεί στην επιτυχή επίλυση του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Στα κορίτσια, ο Φρόυντ το ονόμασε «σύνδρομο της Ηλέκτρας». Τα κορίτσια προσκολλώνται στον πατέρα τους και θεωρούν τη μητέρα τους αντίζηλο και καθώς καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν πέος την θεωρούν υπεύθυνη και αναπτύσσουν το φθόνο του πέους. Το σύμπλεγμα επιλύνεται με την καταστολλή της αγάπης του κοριτσιού απο το πατέρα και την ταύτηση της με την μητέρα. Γενικά, το στάδιο αυτό αποτελείται απο ένα σύνολο ασυνείδητων και καταπιεσμένων συναισθημάτων και η επίλυση του σταδίου είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του παιδιού. Η ταύτιση με τον γονέα του αντίθετου φύλου είναι σημαντική για την επιλογή των ερωτικών συντρόφων στο μέλλον, που θα γίνουν υποκατάστατα των γονέων. Τυχών αποτυχίες στην επιλύση του Οιδιπόδειου συμπλέγματος, μπορεί να οδηγήσει σε νεύρωση παιδεραστία και ομοφυλοφιλία.

 

Κατά το πέρασμα το σταδίων είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει υπομονή, σταθερότητα απο την πλευρά των γονέων και το πιο σημαντικό –όρια. Να μήν είναι υπερβολικά δοτικοί «κακομαθαίνοντας» το παιδί, αλλά ούτε υπερβολικά απόμακροι ή αυστηροί και αμφίθυμοι απέναντι στις απαιτήσεις του.

Δώρα Παναγιώτου 

Κλινική Ψυχολόγος